Theory of Change (ToC) is de belangrijkste aanpak geworden voor het plannen van ontwikkelingsinterventies in complexe omgevingen. Het brengt in kaart hoe actoren zullen veranderen als gevolg van de implementatie van ToC. Daarom is het cruciaal om de belanghebbenden en hun gedrag te begrijpen om een goede theorie en een degelijk project of programma te ontwikkelen.

De praktijk van ToC: gedragsverandering als wonder  

In de praktijk zien we allerlei soorten veranderingstheorieën en één ding is mij, als iemand die al meer dan 30 jaar op het gebied van planning van ontwikkelingsinterventies werkt, duidelijk geworden: deze theorieën zijn vaak te simplistisch. We doen dingen (implementeren onze interventiestrategie) en hoera, de belanghebbenden zullen, bijna als bij wonder, hun gedrag veranderen. Als je bedenkt dat ToC een populaire planningsbenadering is geworden, omdat het zou betekenen dat we de complexiteit omarmen, lijkt deze onrealistische verwachting een beetje vreemd.  

Trajecten van verandering en aannames 

Het ToC-ontwikkelingsproces richt zich op het ontwikkelen van veranderingstrajecten op basis van voorwaarden daarvoor, die het gewenste of noodzakelijke gedrag van verschillende belanghebbenden vertegenwoordigen om een gezamenlijk overeengekomen visie op succes (impact) te bereiken.
Daarna ontwikkelen we de aannames die aan deze paden ten grondslag liggen. Kortom, de redenen waarom we denken dat stakeholders hun gedrag zullen veranderen. We beschrijven ook verdere randvoorwaarden met betrekking tot de beoogde verandering.   

In dit proces besteden we vaak onvoldoende aandacht aan de volgende vragen: 

1. Willen belanghebbenden hun gedrag veranderen? Wat levert het hen op? 

2. Kunnen ze hun gedrag veranderen, zelfs als ze dat echt willen? 


Ik denk dat deze vragen cruciaal zijn voor het ontwikkelen van een goede ToC. Het antwoord hangt voornamelijk af van de omgeving waarin de belanghebbenden opereren en hun capaciteiten. We stellen daarom voor om een gedegen stakeholderanalyse uit te voeren als onderdeel van het ToC-ontwikkelingsproces, vooral als het gaat om de contextualisering van een ToC (van een generieke naar een landspecifieke ToC), aangezien stakeholder-ecosystemen zeer contextspecifiek zijn.  

SHA 2.0  

Onze Stakeholderanalyse-aanpak heet SHA 2.0 en bestaat uit 2 stappen.  

1. Identificeer en breng de belanghebbenden in kaart op basis van macht en belang met betrekking tot een veranderdoel of -proces. Deze stap gaat over het gezamenlijk bepalen:

- Of stakeholderbelangen negatief, positief of neutraal worden beïnvloed. Ook al lijkt neutraal tegenstrijdig met het stakeholderconcept, toch denken we bij neutraal aan de essentiële stakeholders in een veranderingsproces. Wie lijkt niet direct een belang te hebben in het veranderingsproces zelf (bijv. universiteiten die onderzoeken hoe veranderingsprocessen specifieke groepen mensen beïnvloeden)?
- Of ze machtig zijn of niet.  

In onze SHA-aanpak gebruiken we een 6-vaks diagram in plaats van het gebruikelijke 4-vaks diagram dat licht werpt op de potentiële tegenstanders of potentiële bondgenoten die zich in het veranderingsproces bevinden. We zeggen potentieel, omdat het feitelijke gedrag anders kan zijn dan je zou verwachten op basis van een inschatting van hun macht en belang. Het werkelijke gedrag hangt af van de omgeving van de belanghebbenden.  

  

2. Dieper graven. In deze tweede fase ligt de nadruk op het verkennen van de omgeving van belanghebbenden. Het gaat om het begrijpen van de spelregels (het speelveld) en het spel binnen de spelregels (hoe stakeholders opereren en manoeuvreren). Het gaat ook om het verder analyseren van macht en belangen. Wat is de basis van hun macht? Welke andere belangen hebben stakeholders die niet direct gerelateerd zijn aan het veranderingsproces waar we ons op richten? Wat is het relatieve belang van deze andere belangen? Dit zal je helpen om je strategie te herontwerpen (en ook om politiek te manoeuvreren).

Na het doorlopen van deze SHA 2.0 stappen, kun je concluderen dat:  

  •  Misschien heb je fundamentele belanghebbenden over het hoofd gezien in je ToC. 
  •  Je zult je veranderingstrajecten moeten aanpassen aan de specifieke context. 
  •  Je zult nieuwe aannames hebben geïdentificeerd.
  •  Je zult je interventiestrategie moeten aanpassen (andere dingen doen, je richten op andere belanghebbenden). 
  •  Mogelijk moet u uw partnerschapsstrategie aanpassen.  
  •  Misschien heb je problemen met belanghebbenden geïdentificeerd, evenals specifieke relaties met belanghebbenden die moeten worden gecontroleerd. 
  •  Je zult regelmatig een stakeholderanalyse moeten uitvoeren, omdat contexten en stakeholders veranderen. 

‍

Als u geïnteresseerd bent in het onderwerp SHA 2.0, neem dan gerust contact op met Sam Boering op sb@mdf.nl